مفهوم عقل، بالاترین صفت روان انسان از منظر آیات و روایات

این جهان همچون صحنه پیکار جنگ است که انسانها پیوسته در حال جنگ با هوا و هوس خود است.

یکی از مهمترین و بالاترین صفات از اوصاف انسانی، صفت عقل است. عالی ترین صفت روح و روان انسان عقل، ادراک و فهم او است. عقل یعنی قدرت تفکر در کلیات. عقل یعنی ادراک کلیات. فقدان این صفت باعث می شود که تکلیف اوامر و نواهی خداوند از عهد او خارج شود.

از منظر آیات و روایات عقل دارای دو حالت است: حالت اول اگر انسان این نیروی عظیم الهی یعنی عقل را در مسیر فهمیدن معارف الهی و حقایق دینی به کار بگمارد و این نیرو را در جهت آشنایی با توحید، ادله توحید، رسالت و امامت به کار گیرد و همت خود را صرف معارف الهی و انسانی کند و در این مرحله به کمال و تکامل برسد. این صفت به نام عقل نامیده می شود و مسیر صحیحی را پیموده است. عقل به معنای بستن و مهار کردن است. انسان عاقل به این زودی گناه نمی کند. انسان عاقل مهار شده است. و عقل تکامل یافته تمام هوای نفسانی را مهار می کند. از آثار تکامل عقل این است که دیگر انسان مرتکب گناه نشود. و عقل بهترین حجت از بین حجت های خداوند است.

انسان دارای دو عقل و دو پیغمبر است. یک پیغمبر درونی و داخلی که عقل نام دارد و دیگری رسول خارجی و بیرونی انسان که همان پیغمبر و انبیاء هستند. بعضی از متکلمین بیان دارند که تسلط نیروی عقل بر باطن انسان عاقل از تسلط شمشیر بر انسان جاهل بالاتر است. انسان عاقل پیوسته خوف خداوند دارد.

 انسانی که مرتکب گناه می شود، زمانی که شقاوت روی فکر و عقلش پرده افکنده است. و حقایق را نمی بیند. انسان باید همیشه در حال #مراقبه و محاسبه و تکامل و تزکیه نفس خود باشد و خود را به درجات عالیه انسانی برساند.

گاهی این صفت در #انسان در راه غیر الهی قرار می گیرد و در مسیر انحرافی شیطنت، حیله و تزویر، دنیا، حب ریا و هوا و هوس قرار می گیرد، و راه را منحرف می شود و تا آنجا پیشروی می کند که به آن شیطان مجسم می گویند.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام … فَحَاسِبُوا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا عَلَيْهَا فَإِنَّ لِلْقِيَامَةِ خَمْسِينَ مَوْقِفاً كُلُّ مَوْقِفٍ مِقْدَارُهُ أَلْفُ سَنَةٍ ثُمَّ تَلَافِي يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ . «الکافی ، ج8 ص 143».

این قاعده کلی است که به ما دستور دادند خودتان را زیر حساب و کتاب بکشید قبل از آن که شما را زیر حساب و کتاب بکشند.خیلی حرف مهمی است و بسیار کار عاقلانه ای است که خودمان را سبک و سنگین کنیم، سود و زیان خودمان را محاسبه کنیم.

 ببینیم چقدر کار خوب کردیم ، چقدر کار بد کردیم. در این محاسبه معمولاً انسان کم می آورد ، چه در محاسبه روز به روز و چه در محاسبه سالانه ، معلّمان اخلاق و سلوک یکی از وظایفی که به عهده شاگردانشان می گذاشتند همین محاسبه و مراقبه است. اگر من و شما خودمان پیش قدم شدیم و خودمان را محاسبه کردیم علی القاعده در صدد علاج بر می آییم. و علاجش هم استغفار است. استغفار ستون گناهان را فرو می ریزد.

وقتی محاسبه نکردیم یادمان می رود . گناه مثل بیماری ما را می خورد و ازبین می برد و گاهی در دنیا هم یقه مان را می گیرند و از ما حساب می کشند. بنابراین، این قاعده خیلی مهم و مورد استتفاده است. در قیامت پنجاه ایستگاه وجود دارد که در هر یک هزار سال معطلی داریم و باید جواب دهیم.

 #مقام_معظم_رهبری